Begrijpend lezen – een speurtocht en kleurtocht

In alle jaren dat wij bij D-dact remedial teaching geven (zo’n dertien jaar samen, maar tel je ons bij elkaar op is dat bijna honderd jaar aan ervaring en honderden leerlingen!) is het aantal leerlingen dat begrijpend lezen een leuk vak vindt, op één – hooguit twee – hand(en) te tellen. Leerlingen vinden het stom, saai en bovendien veel werk.

Maar wat is begrijpend lezen?

Betekent het ‘gewoon’ dát, begrijpen wat je leest? Of is het lezen wat je begrijpt? In het eerste geval is begrijpen wat je leest, niet altijd vanzelfsprekend. Voorkennis speelt bijvoorbeeld een grote rol bij het begrijpen en onthouden van teksten. Als je immers veel over papegaaien afweet, vergemakkelijkt dat het lezen van een tekst over papegaaien. Weet je er nog weinig niets van, is het logischerwijs moeilijker om een tekst te begrijpen over dat onderwerp. Hierbij haken dan ook veel leerlingen af die over een onderwerp moeten lezen wat ze niet aanspreekt of waar ze nog niets over weten. Een soort angst voor het onbekende in combinatie met een gebrek aan nieuwsgierigheid is geen goede als het gaat om het vak begrijpend lezen.

Het tweede geval, (alleen) lezen wat je begrijpt, gebeurt ook genoeg. Leerlingen geven vaak aan hele stukken van een tekst niet eens te lezen, want het is stom, saai en te veel werk. Ze maken meteen de vragen en slaan in sommige gevallen het lezen van de hele tekst over. Alles moet snel, sneller, snelst, terwijl de vragen die worden gesteld bij bijvoorbeeld de methode Nieuwsbegrip steeds langer, groter en uitgebreider lijken te worden. Van tabellen invullen waarin alle verwijswoorden uit de tekst moeten worden gehaald tot het maken van schematische pijlen overzichten van de signaalwoorden uit de derde alinea wordt bijna niemand gemotiveerd.

En belangrijker nog, heeft dit het gewenste effect? Zorgt dit er daadwerkelijk voor dat leerlingen een tekst beter begrijpen? Waarschijnlijk niet. Ze hebben (als het meezit) de tekst gelezen, maar moeten daarna vooral bezig zijn met wat er gevraagd wordt. Eigenlijk een overhoring, maar zonder dat je ervoor hebt kunnen leren. “Welke signaalwoorden kom je tegen in de tekst die een opsomming aangeven?” Of je door zo’n vraag meer te weten bent gekomen over papegaaien is nog maar de vraag.

Hoe kun je begrijpend lezen?

Begrijpend lezen vergt voorkennis, woordenschat en de vaardigheid om verbanden te kunnen leggen en het liefst de tekst te kunnen visualiseren. Voorkennis wordt geactiveerd door middel van een voorbespreking. Leerlingen moeten gemotiveerd worden om hun hersenen ‘aan te zetten’ op het onderwerp. Waar zou de tekst over kunnen gaan? Wat weet je er al van? Vervolgens wordt de structuur van een tekst besproken. Zijn er alinea’s te ontdekken en hoe veel? Wat is de titel en zijn er tussenkopjes? Als de tekst vervolgens gelezen wordt, is het van belang dat er steeds een moment van nabespreking komt. Een soort evaluatie, net als in de rust van een voetbalwedstrijd. Waar ging de alinea over? Wat voor moeilijke woorden zijn we tegengekomen? Als er geen tussenkopje bij stond, helpt het om die er zelf bij te bedenken en te schrijven.

Begrijpend lezen om je toets te maken

Na het lezen van de tekst is het tijd om de vragen te maken. Bij Cito toetsen worden er vooral meerkeuzevragen gesteld. En omdat Cito (of andere soortgelijke leerlingvolgtoetsen) nog steeds een bepalende factor is voor bijvoorbeeld de uitstroommogelijkheden van een leerling, is het wel zo eerlijk om leerlingen ook op deze manier van vraagstelling voor te bereiden. Wel moet iedere vraag teruggezocht worden in de tekst. Hierbij ligt weer de reactie van ‘hè wat veel werk’ op de loer, maar wanneer dit in plaats van alleen als speurtocht, ook als een kleurtocht wordt uitgezet, helpt dat al een boel.

Geef bijvoorbeeld iedere vraag een kleurtje en ga in de tekst op zoek naar waar het antwoord op de vraag staat en geef deze zin(nen) dezelfde kleur. Ziet er meteen gezelliger uit en geeft de leerlingen een meer praktische inslag van de opdrachten. Speuren en kleuren, met als bijkomend voordeel dat je een grotere kans hebt op een goed antwoord. En goede antwoorden zorgen op hun beurt weer voor een dosis motivatie voor de volgende vragen en begrijpend lezen taken!